Pruszków i Park Potulickich na starych mapach – cz. 5 (w artykule niemieckie zdjęcia lotnicze z 1944 r.)

Jak wyglądała mapa Pruszkowa w 1829 r.? Zastanawialiście się czy obecny układ miasta ma cokolwiek wspólnego z tym sprzed wielu lat? W artykule pokażemy Wam dawne mapy odręcznie rysowane oraz zdjęcia lotnicze wykonane około tygodnia po otwarciu obozu przejściowego Dulag 121.

Kontynuujemy nasz cykl o Parku Potulickich. W tym wydaniu nieco rozszerzymy nasze pole działania o większe połacie terenu Pruszkowa. Pierwszą mapą jaką zaprezentujemy jest „Plan des environs de Varsovie” (Plan okolic Warszawy). Powstała ona w 1829 r. Co na nim widzimy? Niestety niewiele, bo wówczas Pruszków nie był mocno zasiedlony. Poza tym jest to krótki wycinek. Na mapie można dostrzec drogę, która wpisuje się w przebieg dzisiejszej ul. Prusa (na mapie to ta po prawej stronie napisu „Pruszków”). Zwróćcie uwagę na szpaler drzew rosnących wzdłuż niej, a także na staw z kanałem.

Kolejna mapa pochodzi z 1838 r. i jest rosyjska – „Karta Okrestnostey Goroda Varsavy”. Na pierwszy rzut oka widać dwie drogi – pierwsza prowadząca w kierunku Pęcic (dzisiejsza al. Armii Krajowej) oraz druga ulica „biegnąca” z Helenowa w kierunku Warszawy (dzisiejsza al. Wojska Polskiego). Na samym środku mapy widać małe tereny zielone (majątek Pruszków), odróżniające się od reszty. Co się tam skrywa? To majątek Jana Skwarcowa, który w 1836 r. zadrzewił dolinę Utraty. Co ciekawe, w tamtym czasie to Żbików był bardziej rozbudowany, bo między innymi posiadał już kościół.

Jeden z najdokładniejszych starych planów, który już publikowaliśmy na łamach WPR24.pl w okrojonym obszarze, powstał w 1903 r. Tutaj widać o wiele więcej niż na poprzednich mapach. Zauważamy park dworski Potulickich i znajdujący się przy nim folwark, stawy przemysłowe znajdującej się tam cegielni oraz stawy rybne. Główny staw zasilany jest z rzeki Utraty. Ujście z tego stawu widać w lewej górnej części mapy. To pozostałość po dawnym młynie.

Nie widać aby teren był ogrodzony. Natomiast doskonale ukazano alejki spacerowe, po których nawet do dziś można dostrzec pozostałości. W Parku Potulickich znajduje się wiele starych krawężników, które pochodzą z tamtego okresu. Co więcej na mapie narysowano pałac z XIX w., oranżerię, a przy niej lodownię. Znajdują się tam również szklarnie i budynki gospodarcze.

Poniższy plan pochodzi z 1925 r. Widać na nim przerywaną linią ścieżki typowo rekreacyjne, a ciągłą komunikacyjne. Tutaj warto zwrócić uwagę na to, że po raz pierwszy na planach pojawia się dzisiejsza wyspa na dużym stawie. Natomiast zniknęły budynki od wschodniej strony oranżerii.

Tym razem mapa taktyczna Polskiego Wojskowego Instytutu Geograficznego z 1934 r. Cenna informacja jaka z niej płynie, to zmieniony układ wodny. Zniknęły małe zbiorniki w części wschodniej. Zwiększone odległości między pozostałymi zbiornikami, według badaczy mogą świadczyć o zaniechaniu ich funkcji przemysłowej.

Na koniec publikujemy obiecane fotografie lotnicze. Wykonane zostały 15 sierpnia 1944 r., czyli tydzień po tym jak Niemcy otworzyli w Pruszkowie obóz przejściowy Dulag 121. Jak określają specjaliści zdjęcia zrobiono z wysokości ponad 2 km.