Alternatywna propozycja

Rok temu Dorota Nagowska, młoda mieszkanka Piastowa, w swojej pracy dyplomowej na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej podjęła temat opracowania koncepcji nowej aranżacji miejsca pamięci i muzeum obozu przejściowego Dulag 121 w Pruszkowie.

Pomysł trudny i ryzykowny, bo traktujący temat historii i pamięci w sposób odmienny, nowatorski i oryginalny. Idea polegała na stworzeniu muzeum laboratorium – nowego typu miejsca pamięci, które miałoby upamiętniać wydarzenia z przeszłości w taki sposób, aby wiązały się nierozerwalnie z przyszłością. Program zakłada wycieczkę trzema ścieżkami pamięci, zwiedzanie miejsc i obiektów związanych z miejscem martyrologii, wykorzystania jej jako fundamentu budowy tożsamości narodowej i społecznej w przyszłości.

Opracowanie nowatorskiej koncepcji muzeum spotkało się z dużym uznaniem Stowarzyszenia Architektów Polskich. Warszawski oddział SARP przyznał jej tytuł najlepszej pracy magisterskiej minionego roku. Autorka dyplomu została także wyróżniona nagrodą Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków.

Niestety, pomysł nie ma szansy na realizację. Z różnych powodów. Po pierwsze upadły zakłady kolejowe, w których zlokalizowany był obóz przejściowy Dulag 121, a ponad 50-hektarowy obszar ZNTK trafił w ręce prywatne. W historycznych fabrycznych halach i warsztatach, przez które przeszło ponad 650 tys. wypędzonych mieszkańców Warszawy, mieści się dziś kompleks magazynowo-logistyczny. Po drugie muzeum Dulagu 121 już powstało. Choć większość historycznych budynków i hal fabrycznych zachowała się w dobrym stanie i wpisana jest do rejestru zabytków, a inne obiekty, jak pałacyk dyrekcji, niszczeją, muzeum z konieczności ulokowano w niewielkim, współcześnie wybudowanym budynku obok bramy wjazdowej do byłych zakładów. Trzeba było sporej inwencji, by w tak skromnych warunkach zrealizować program działania muzeum.

Zastanawiam się, czy nie należałoby rozważyć dodatkowej, alternatywnej koncepcji upamiętnienia miejsca pamięci związanego z tragicznymi losami ludności cywilnej stolicy i naszego regionu. Wydaje mi się, że warto. Projekt jest gotowy. Ciekawy, niekonwencjonalny i zdecydowanie odmienny od tego, co do tej pory powstawało na naszym terenie. Sprawdzony przez fachowców, oceniony merytorycznie i formalnie doceniony i nagrodzony.